سال‌های زیادی از حضور تراکتورها در ایران می‌گذرد و اولین نمونه‌های آن حدود ۶۰ سال پیش در ایران مشاهده شده است. امروزه تولیدکنندگان داخلی و خارجی مختلفی وجود دارند اما تراکتور رومانی جزو اولین نمونه‌های وارد شده به کشور ایران بوده است. اتفاقی که شاید بتوان آن را سرآغازی برای شروع یک تحول صنعتی بزرگ دانست.
تراکتورها را در محیط‌های مختلف صنعتی، شهری و روستایی حضور پررنگی دارند. صنایع مختلف از قابلیت‌های متنوع این دستگاه استفاده می‌کنند. همچنین بسیاری از ماشین‌آلات صنعتی با الهام از فناوری و کاربردهای تراکتورها ساخته شده‌‌اند. در این مطلب قصد داریم سیر پیدایش و اختراع این وسیله و تاریخچه حضور تراکتور رومانی در ایران را بررسی کنیم.
سیر پیدایش تراکتور
سال‌ها پیش در اروپا استفاده از ابزارهای مکانیکی برای دستیابی به بازدهی بیشتر گسترش یافت. در ابتدا برای امور کشاورزی از ماشین‌های بخار استفاده می‌شد. این ماشین‌ها نمی‌توانستند روی زمین حرکت کنند و اغلب از دام‌ها برای متحرک ساختن آن‌ها بهره گرفته می‌شد.
در دهه ۱۸۵۰ میلادی، اولین تراکتورهای ساخته شده توسط بشر در صنعت کشاورزی به کار گرفته شدند. این تراکتورها دستگاهی توسعه یافته از ماشین‌های بخار بودند که می‌توانستند حرکت کنند و اصطلاحا تراکتور کششی نامیده شدند. سال ۱۹۱۲ اولین تراکتور بنزینی ساخته شد. پس از آن موتورهای دیزلی ابداع شدند که تحولی بزرگ در صنعت تراکتورسازی و توان حرکتی این وسیله ایجاد کردند.
در سال‌های اخیر تراکتورها در انواع بسیار پیچیده و مجهزی به بازار عرضه می‌شوند. برندهای جهانی معتبر دائما در حال رقابت برای ایجاد تمایزهای مختلفی در محصولات هستند. جعبه‌دنده‌های خودکار، اتاقک مجهز راننده، چهار چرخ متحرک و فرمان هیدرولیک از جمله امکاناتی است که طی سال‌های اخیر قابلیت‌های زیادی را به عملکرد تراکتورها اضافه کرده است.
اولین تراکتورها در ایران
قبل از آن که تراکتور رومانی وارد ایران شود، گفته می‌شود اولین نمونه در سال ۱۳۲۵ و در زمان رضاشاه وارد ایران شد. پیش از آن و در زمان شاهان قاجاری تنها گاوآهن فلزی وارد صنعت کشاورزی ایران شده بود که پیشرفت چندانی محسوب نمی‌شود. رضاشاه اولین تراکتور نفتی را در سال ۱۳۲۵ برای مدرسه فلاحت خریداری و سپس در سال ۱۳۳۱ مجوز ورود تراکتورها و کمباین‌ها را به ایران صادر کرد. سال‌ها قبل‌تر، نمایشگاهی پیرامون ماشین‌آلات در ایران برگزار شد که در آن رویداد از تراکتورهای نفتی رونمایی شده بود اما کاربرد صنعتی یا کشاورزی نداشت. در نتیجه می‌توان گفت اولین بار تراکتور در سال ۱۳۰۰ و در نمایشگاه تهران به فعالان صنعتی معرفی شده است اما استفاده از این ماشین کشاورزی از سال ۱۳۲۵ شروع شده و تا امروز ادامه دارد.
رشد صنعتی ایران در ده‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۳
طی ده‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۳ رفت و آمد‌های محمدرضا پهلوی به کشورهای اروپایی باعث ورود ماشین‌آلات و دستگاه‌های مختلفی به ایران شد که تراکتور رومانی یکی از آن‌ها است. روابط ایران در این برهه زمانی با کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی آن دوره گسترده بود و به همین دلیل تجهیزات و ماشین‌آلات جدید به سرعت سر از ایران در می‌آورند. از طرفی دیگر اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه فعلی تلاش‌هایی برای رشد صنعتی ایران انجام داد. آن‌ها در اصفهان کارخانه ذوب‌آهن را احداث کردند که امروز یکی از کارخانه‌های مهم صنعتی کشور محسوب می‌شود.
پس از عقد قرار داد ذوب‌آهن، زمینه برای احداث کارخانه‌های صنعتی با استفاده از پشتوانه علمی کشورهای توسعه‌یافته و نیروی کار ایرانی فراهم شد. در نتیجه گفتگو برای احداث کارخانه تراکتورسازی نیز آغاز شد و با همکاری چکسلواکی کارخانه ماشین‌سازی تبریز شروع به کار کرد.
ورود تراکتور رومانی به ایران
بین سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰، محمدرضا پهلوی به کشورهای شرق اروپا سفرهای متعددی انجام داد. یکی از مهمترین سفرها، حضور در کشور رومانی و ملاقات چائوشسکو، رئیس جمهور وقت آن کشور بود. در آن سال‌ها، تراکتور رومانی از شهرت بسیار زیادی برخوردار بود. طی این ملاقات توافقات زیادی برای راه‌اندازی طرح‌های مهم صنعتی شکل گرفت و موافقت‌نامه‌ای در ۸ آگوست ۱۹۶۶ میان دولت ایران و رومانی امضا شد. افراد شناخته‌شده‌ای در عقد این قرار نقش داشتند که از بین آن‌ها می‌توان به محمد یگانه، رضا نیازمند (مدیر ارشد سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران)، محمد تقی کبریت‌ساز (مدیرعامل وقت کارخانه ماشین‌سازی)، غلامحسین فولادیون (مدیرعامل کارخانه تراکتورسازی) و … اشاره کرد.
ورود ماشین‌آلات رومانی به ایران
در سال ۱۳۴۶ اولین تریلرهای رومانی وارد کشور ایران شدند. تا پیش از آن برای حمل وسایل سنگین از دام استفاده می‌شد. یک سال قبل‌تر، در سال ۱۳۴۵، اولین تراکتور رومانی با برند یونیورسال نیز وارد ایران شده و در اختیار برخی از کشاورزان قرار داده شده بود. در این سال‌ها استقبال بسیار زیادی از این دستگاه صورت گرفت و دائما شاهد رشد تقاضا برای واردات تراکتور بوده‌ایم. بدین ترتیب نیاز به کارخانه‌های داخلی برای ساخت این دستگاه پرکاربرد بیش از پیش به وجود آمده بود. در نهایت در سال ۱۳۵۳ اولین کارخانه ساخت تراکتور ایرانی تاسیس شد.
شروع مونتاژ
در سال ۱۳۴۸ مونتاژ دستی تراکتور رومانی شروع شد. در ابتدا تنها ۴ دستگاه روزانه به شکل موفقیت‌آمیز از فرایند مونتاژ خارج می‌شد اما با کسب تجربه و دانش‌افزایی نیروهایی ایرانی این تعداد به ۱۲ دستگاه در روز ارتقا یافت. مونتاژ‌های صورت گرفته توسط مهندسین شرکت یونیورسال بررسی می‌شد تا دستگاه استانداردهای لازم برای بهره‌وری را داشته باشد.
طبق مشاهدات آن زمان تراکتورها پس از اتمام عملیات مونتاژ وارد فرایند کنترل کیفیت می‌شدند. نکته جالب در این بین استفاده از نیروهای انسانی برای حمل و هل دادن تراکتورها بوده است. البته پس از مدتی از تراکتور دیگری برای کشیدن تراکتورهای جدید استفاده شده است.
در ابتدا محوطه‌ای برای تست تراکتورها وجود نداشته است و کارشناسان کنترل کیفیت این دستگاه را در خیابان‌های نیمه‌کاره یا جاده‌های خلوت آزمایش می‌کردند. همین موضوع باعث شده بود تا افراد زیادی برای دیدن تراکتورها تجمع کنند و پروسه آزمایش تراکتورها به یک فرایند مهیج برای کارکنان و مردم تبدیل شود.
مهندسان ایرانی زیادی برای پیشرفت این صنعت در ایران تلاش کردند. در ابتدا مهندس ساعدی مدیریت فنی کارخانه تراکتورسازی را برعهده داشت و پس از او مهندس توتونچی هدایت این کارخانه را برعهده گرفت. مهندس فولادین از همان ابتدای کار مدیریت شرکت تراکتورسازی تبریز را در اختیار داشت. از دیگر افراد تاثیرگذار آن دوره نیز می‌توان به مهندس‌ها بدخشان، ایروانی، صالحی و پاپیروسچی اشاره کرد.
جمع‌بندی
چیزی که امروز به عنوان تراکتورهای صنعتی مشاهده می‌کنیم، حاصل سال‌ها تلاش، تحقیق و توسعه بوده است. افراد و شرکت‌های خارجی متعددی به ایران رفت و آمد داشته‌اند و این روزها نیز کارخانه‌های زیدی در داخل کشور مشغول ساخت این دستگاه هستند. تراکتور رومانی به نوعی اولین تراکتور محبوب بین کشاورزان و صنعت‌کاران محسوب می‌شود. گرچه امروزه کارخانه‌های داخلی ساخت تراکتور بخش زیادی از بازار این محصول را به خود اختصاص داده‌اند اما هیچ گاه نمی‌توان نقش تراکتور رومانی را در توسعه و پیشرفت این حوزه نادیده گرفت.
